نظامی گنجوی

نظامی مخترع واقعی آیین قصه سرایی در شعر فارسی می باشد.

نظامی دارای پنج مثنوی یا پنج گنج و یک دیوان شعر می باشد که عبارتند از:

1. مخزن الاسرار: 2260 تا 2400 بیت که حدوداً سال 570 سروده است.

2. خسرو و شیرین: یا هوسنامه منظومه ای است غنایی که 6500 بیت است و نظامی آن را در سال 576 هجری قمری به پایان برده است.

3. لیلی و مجنون: حدود 4700 بیت در سال 584 هجری قمری در مدت 4 ماه آن را سروده است.

4. هفت پیکر:یا هفت گنبد یا بهرام نامه که شاهکار نظامی است.

5. اسکندرنامه:بیش از 10000 بیت دارد و دو بخش می باشد بخش اول آن معروف به شرفنامه و بخش دوم آن معروف به اقبالنامه یا خردنامه می باشد.در سال 599 هجری قمری سروده شده است.

6. دیوان قصاید و غزلیات : 1900 بیت است که شادروان استاد سعید نفیسی فراهم ساخته است.

زندگی نامه نظامی گنجویاخلاقدر پاکی اخلاق و تقوی، نظیر حکیمنظامی را در میان تمام شعرای عالم نمی‌توان پیدا کرد. در تمام دیوان وی یک لفظ رکیکو یک سخن زشت پیدا نمی‌شود و یک بیت هجو از اول تا آخر زندگی بر زبانش جارینشده‌است. از استاد بزرگ گنجه شش گنجینه در پنج بحر مثنوی جهان را یادگار است کهمورد تقلید شاعران زیادی قرار گرفته‌است، ولی هیچکدام از آنان نتوانسته‌اند آنطورکه باید و شاید از عهده تقلید برآیند. این شش دفتر عبارتند از:

مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی ومجنون، هفت پیکر، شرفنامه و اقبالنامه که همگی نشان دهنده هنر سخنوری و بلاغتگوینده توانا آن منظومه هاست.
سبکنظامینظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادانمسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست بهایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیلهنظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را بهحد اعلای تکامل برساند نظامی است.

ویدر انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نوو دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص وبه کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیرینیافته است.

با وجود آنکه آثار نظامیاز نظر اطناب در سخن و بازی با لفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربیفراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات ،قابل خرده گیری است، ولی «محاسن کلام او بهقدری است که باید او را یکی از بزرگترین شعرای ایران نامید و مخصوصاً در فن خود بیهمتا و بی نظیر معرفی کرد.

نظامی دربزم سرایی، بزرگترین شاعر ادبیات پارسی است.

به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست،زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف، و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگوییلحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگغنایی داده است.
برجستگیها و ویژگیهای شعرنظامی۱- تشبیهات و توضیحات او، زیبا وهنرمندانه و بسیار خیال انگیزند.

۲- در تصویر جزئیات طبیعت وحالات، بسیار تواناست.

۳- انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن،موسیقی شعر اوست.

۴- ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی ومضامین نو و دلپسند.

۵-تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامیبه وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند، علاوه بر اینها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعررا دشوار و پیچیده کرده است.
ادعای تفرشیبودن نظامیبعضا ادعاهائی بر تفرشی بودن این شاعر بزرگ موجود است. این ادعا عمدتاًتوسط اهالی تفرش مطرح می‌گردد و طبق این ادعا روستای «تا» که از توابع تفرش است بهعنوان زادگاه اصلی نظامی عنوان می‌گردد. منشا این ادعاها می‌تواند اشعار ذیل ازاقبالنامه می‌تواند باشد.

به تفرش دهیهست «تا» نامِ اونـــظامــی از آنـــجا شــده نامجوالبته صحت و سقم اینکه این اشعاردر اقبالنامه اصلی بوده و یا بعدا در آن وارد شده مورد بحث است.

دلایل زیادی در رد این ادعا ارائه شده‌استاز جمله دلیل نبود منطقه یا روستائی بنام «تا» توسط استاد نفیسی. اما دلیل استادنفیسی از آنجائیکه روستائی بدین نام موجود است قاطع نیست.

قاطع‌ترین دلیل برای رد این ادعا این استکه تفرش را تا پیش از قرن هشتم «طبرس» مینامیدند و این را می‌توان در نام «شیخطبرسی» – عالم و مفسّر قرن پنجم- دید.
درگذشتهمه عمر را به جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان (۵۸۱-۵۸۷) بهیکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در وطن خود باقی ماند تا در سال ۶۰۲ در همین شهر درسن شصت و سه سالگی درگذشت و به خاک سپرده شد. بعضی درگذشت او را بین سالهای ۵۹۹ تا۶۰۲و عمرش را شصت و سه سال و شش ماه نوشته اند.
آثارخمسه یا پنج گنج نظامی شامل:

* لیلی و مجنون
* هفتپیکر
* خسرو و شیرین
* مخزن‌الاسرار
* اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامهقدیمی ترین مثنوی نظامی مخزنالاسرار است و بهترین آنها خسرو و شیرین است